تهران
کد خبر:51411
پ

به نظر می رسد شوک نفتی ۲۰۲۰ از راه رسیده باشد

به دلیل همه گیری ویروس کرونا، تقاضا برای نفت خام و سوخت های نفتی در سطح جهانی کاهش یافته است، اتفاقی که بیشتر از هر جای دیگر در چین رخ داده است. تعطیلی کارخانه ها، قطع زنجیره عرضه کالا و کاهش حمل و نقل از داخل به خارج از کشور و برعکس میلیون ها نفر […]

به دلیل همه گیری ویروس کرونا، تقاضا برای نفت خام و سوخت های نفتی در سطح جهانی کاهش یافته است، اتفاقی که بیشتر از هر جای دیگر در چین رخ داده است. تعطیلی کارخانه ها، قطع زنجیره عرضه کالا و کاهش حمل و نقل از داخل به خارج از کشور و برعکس میلیون ها نفر را خانه نشین کرده است.

به نظر می رسد شوک نفتی 2020 از راه رسیده باشد

جهان بار دیگر در حال تجربه کردن یک شوک نفتی است.
قیمت ها که پیش از این نیز سیر نزولی داشتند، ظرف کمتر از یک هفته ۳۰ درصد سقوط کرده اند و افت  قیمت نفت را از دوره اوج آن در اوایل ژانویه در مجموع به حدود ۵۰ درصد رسانده اند. البته مصرف کنندگان می توانند انتظار داشته باشند که بهای بنزین  کاهش پیدا کند، اما داستان بسیار پیچیده تر از این است.
من که چندین دهه است در حوزه انرژی تحقیق می کنم، این اتفاق را بسیار مهم می دانم، نه تنها برای اقتصاد جهانی بلکه در حوزه مسائل ژئوپلتیک، آینده حمل و نقل و تلاش ها برای کند کردن روند تغییرات اقلیمی، به خصوص اگر جهان وارد یک دوره طولانی نفت ارزان شود.

چه اتفاقی افتاد؟
قیمت نفت به تبع تاثیرات عمده ای که هم از طرف عرضه و هم تقاضا بر آن وارد آمد، به اجبار پایین آمده است.
به دلیل همه گیری ویروس کرونا، تقاضا برای نفت خام و سوخت های نفتی در سطح جهانی کاهش یافته است، اتفاقی که بیشتر از هر جای دیگر در چین رخ داده است. تعطیلی کارخانه ها، قطع زنجیره عرضه کالا و کاهش حمل و نقل از داخل به خارج از کشور و برعکس میلیون ها نفر را خانه نشین کرده است. کلید ماجرا این است، زیرا چین بزرگ ترین وارد کننده نفت جهان و عامل بزرگی در تقاضای جهانی است. کاهش جهانی تقاضا برای حمل و نقل که مختص مسافرت های هوایی نیست، به کاهش بیشتر تقاضا انجامیده است.
در طرف عرضه نوعی مشارکت نه چندان ایده آل بین اوپک و روسیه، به یک جدایی تلخ انجامیده است. جنگ حاصله بین این دو برای تصاحب سهم بازار، موجب شده که بازارهای جهانی از نفت اشباع شوند.
اوپک و روسیه در سال ۲۰۱۶ در ابتدا برای کاستن از تولید و افزایش بهای نفت، با هدف مقابله با سرازیر شدن سیلی از نفت شیل تازه به دست آمده در آمریکا در کنار یکدیگر قرار گرفتند . این سیاست تا اندازه ای پاسخ داد و بهای نفت هر چند به شکلی بی ثبات افزایش پیدا کرد.
اما سعودی ها در یکی از نشست های ۶ مارس کاهش باز هم بیشتر تولید را برای مقابله با کاهش تقاضای ناشی از تاثیر ویروس کرونا بر اقتصاد پیشنهاد کردند. روسیه در پاسخ گفت که این کشور به جای کاستن از تولید نفت خود، آن را افزایش خواهد داد و سعودی ها نیز با گفتن اینکه آنها نیز همین کار را انجام می دهند به روسیه پاسخ دادند. چند روز بعدتر امارات متحده عربی نیز گفت که آنها نیز تولید خود را تا سطح بی سابقه ای افزایش می دهند و طرح های خود برای افزایش ظرفیت تولید را تسریع می کنند.
انگیزه های روسیه به نظر روشن می رسد. این کشور که در نتیجه تحریم های غرب به دنبال اشغال کریمه زیر فشار قرار دارد، تولید خود را همواره افزایش داده است؛ در حالی که به پیشنهاد عربستان سعودی سال ها تولید خود را نسبتا کاهش داده بود، اتفاقی که به تولید کنندگان نفت شیل آمریکا اجازه داده به بهای زیان شرکت های روسی سهمی از بازار را به دست آورند.
همچنین شک و تردید اندکی وجود دارد که شرکت های نفتی آمریکایی در شرایط فعلی آسیب پذیری به خصوصی داشته باشند. فعالیت های بسیاری از این شرکت ها در حاشیه سودآوری قرار داشته و همچنان غرق در بدهی باقی مانده اند. کاهش تقاضا و فشار رو به پایین مضاعف بر قیمت ها، می تواند یک فشار دردناک واقعی را بر شرکت های واقع در تگزاس، داکوتای شمالی و اوهایو وارد آورد. با این حال من انتظار دارم که تولید کنندگان آمریکایی، با ادغام شدن در یکدیگر و یافتن راه هایی برای پایین آوردن هزینه ها و کسب کارآمدی و نوآوری بیشتر، مثل گذشته بتوانند از وضعیت موجود جان سالم به در ببرند.

بازارهای اشباع از نفت
این محاسبه روسیه که می تواند در برابر شرکت های نفت شیل با افزودن بر تولید خود سهمی از بازار را به دست بیاورد ممکن است درست باشد، اما این کشور احتمالا پاسخ عربستان و امارات را در این اقدام خود لحاظ نکرده است. مقامات روسیه گفته اند که شرکت های روسی احتمالا در کوتاه مدت می توانند تولید خود را ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهند که بنا بر ادعای یک روز بعد کرملین در همین سال ۲۰۲۰ به ۵۰۰ هزار بشکه خواهد رسید. برآوردهای خود من حاکی از این است که سعودی ها و اماراتی ها روی هم می توانند جریانی بالغ بر ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه – احتمالا ۱۰ برابر بیشتر از افزایش تولید روسیه – در روز را روانه بازار کنند که در طول ماه های باقی مانده از سال جاری به حدود ۲ میلیون بشکه در کوتاه مدت خواهد رسید.
حتی بدون هیچ یک از این افزایش تولیدها، هم اکنون شاهد اشباع بازارهای جهانی از نفت هستیم. بر اساس گزارش مارس ۲۰۲۰  بازار نفت آژانس بین المللی انرژی، کاهش تقاضا و افزایش تولید نفت شیل  بازار جهانی را با بیش از ۳ میلیون بشکه مازاد مصرف در روز مواجه کرده، مگر آنکه اوپک کاهش تولید عمده ای را در پیش بگیرد. این مازاد در حال حاضر در مقایسه با آنچه که به نظر می رسد احتمالا طی ماه های آتی سال شاهد باشیم، به نظر معتدل می رسد.

اثرات جهانی گسترده و عمیق
شاید تاریخ خود را تکرار نکند، اما شباهت هایی را با برهه های دیگری از تاریخ شاهد هستیم. در سال ۱۹۸۶ سعودی ها  در برابر افزایش تولید نفت دریای شمال و مهم تر از آن اتحاد جماهیر شوروی، شیر لوله های نفت خود را باز کردند. نتیجه این اقدام آنها تولید نفت ارزانی بود که تا وقتی تقاضای چین از سال ۲۰۰۴ به اجبار اندک اندک موجب بالا رفتن بهای نفت شد ادامه پیدا کرد. در طول این دوره نفت ارزان، آمریکا در زمینه منابع انرژی جایگزین پیشرفت های اندکی کرد؛ مصرف آن افزایش پیدا کرد؛ تنزلی در اقتصاد سوخت رخ داد، شاهد افزایش شدید تعداد خودروهای شاسی بلند بودیم و واردات نفت به آمریکا رشد کرد. این دوره همچنین شاهد مداخله نظامی آمریکا در خاورمیانه نیز بود.
آیا این اتفاقات همگی می توانند دوباره رخ دهند؟ نه. البته مسیر قیمت ها البته می تواند تغییر جهت دهد. اما یک دوره قیمت های بسیار پایین مثلا کمتر از ۴۰ دلار در هر بشکه یعنی قیمت کنونی نفت،  اثرات منفی جدید و حتی شاید نگرانی های بیشتری را پدید آورد.
چه نگرانی هایی؟ البته این یک ارزیابی است، ولی می توانم تصور کنم که شاهد ظهور گرایش های زیر باشیم:
-لطمه اقتصادی قابل توجه به کشورهای تولید کننده نفت جز کشورهای اوپک و روسیه، از جمله آرژانتین، برزیل، گینه، ساحل عاج، مالزی، اندونزی، آذربایجان، قزاقستان.
– اختلالات اقتصادی و احتمالا اجتماعی بزرگ در کشورهای دارای دمکراسی های شکننده همچون عراق، الجزایر، نیجریه و گابون. عراق به خصوص با توجه به بیرون آمدن تقریبی آن از ورطه جنگ و شورش جای نگرانی دارد.
-ورشکستگی ها، بیکاری ها، زوال مناطق روستایی، افزایش استفاده مواد مخدر، «مرگ از روی یاس و نومیدی» احتمالا در آن دسته از ایالت های آمریکا که در آنها شاهد شکوفایی نفتی هستیم از جمله تگزاس، نیومکزیکو، یوتا، کلرادو، داکوتای شمالی، آلاسکا و اوهایو.
-سوخت های کربنی بسیار ارزان قیمت می تواند تمایل عمومی و انگیزه های خودروسازان را از اقتصاد سوختی بالاتر و صرفه جویی از جمله مصارف غیر مرتبط با حمل و نقل منحرف کند.
-سوخت ارزان می تواند به یک مانع احتمالی بر سر راه حمل و نقل تمام برقی تبدیل شود که اکنون در دوران حساسی به سر می برد و خودروسازان و کامیون سازان بزرگ در نظر دارند تا سال ۲۰۲۵ خطوط تولید کاملی را به ساخت وسایل نقلیه تمام برقی اختصاص دهند.
-کاهش شدید در ارزش پلاستیک های بازیافتی و ارزان تر تمام شدن تولید پلاستیک نو از تولید پلاستیک بازیافتی.
-تاثیر حتی مهم تر تاثیری است که این وضعیت بر سیاست های دولتی برای  پیشبرد اقدامات مربوط به کاستن از آلودگی ها و سیاست هایی می گذارد که  هنوز ثابت نشده در این عرصه قابل اتکا هستند.
-نفت ارزان می تواند برای کشورهای کمتر توسعه یافته جذابیت خاصی پیدا کند (حمل و نقل، تولید برق، گرمایش) که اکنون در حال انجام نوسازی زیرساخت های انرژی خود و فاقد درآمدهای کافی هستند.

بنزین ارزان همه چیز نیست
شوک فعلی تا زمان نوشتن این مطلب هنوز سپری نشده و تغییرات بزرگ بیشتری ممکن است پیش رو باشد. چیزی که می توان با ضریبی از دقت گفت این است که اثرات نفت بسیار ارزان  متنوع و از جهاتی ظریف و پیچیده است. اما این اثرات احتمالا سودمند نیستند. بله، اگر قیمت سوخت  برای مدتی بیش  از چند ماه در پایین ترین حد خود باقی بماند، برای مصرف کنندگان کمی خوشایند خواهد بود. برای مثال نفتی که صرف تولید مواد غذایی و گرمایش می شود به تناوب ارزان تر تمام خواهد شد.
اما نفت بسیار ارزان دوست جهان نیست. دلایل بسیار زیادی برای دور شدن از وابستگی به نفت در حوزه سوخت وجود دارد.  من پیشتر به برخی از این  موارد اشاره کرده ام. چنین حرکتی در حداقل ترین حالت یک مسئولیت جمعی است. از راه رسیدن یک دوره دیگر که در آن قیمت نفت از یک بطری آب ارزان تر باشد به نفع هیچ کس نیست.
نویسنده: اسکات مونتگومری (Scott L. Montgomery) استاد مدرسه مطالعات بین المللی جکسون در دانشگاه واشنگتن

منبع
خبرگزاری فارس
ارسال دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

کلید مقابل را فعال کنید